Wystawa czasowa: „Instrumenty wiejskich muzykantów”.
Polskie ludowe instrumenty występują w licznych rodzajach i odmianach. Pierwotnie instrumenty tworzone były z tego co człowiek czerpał z natury, czyli z kości, rogów, jelit, skóry, sierści, kory drzew a także surowców takich jak glina, wapień, miedz, brąz, żelazo, srebro, złoto, kamienie półszlachetne i szlachetne. Istniej wiele klasyfikacji instrumentów. Jedna z nich (wg Ericha M. von Hornbostla i Curta Sachsa, Systematik der Musikinstrumente) instrumenty dzieli na cztery grupy, w zależności od sposobu wydobywania z nich dźwięku.
Pierwszą grupę stanowią IDIOFONY czyli tak zwane instrumenty samobrzmiące, w których źródłem dźwięku jest mające własną sprężystość ciało stałe. Na terenie Polski idiofony ludowe od czasów średniowiecza pełnią głównie funkcje pozamuzyczne i są ściśle związane z dorocznymi obrzędami i zwyczajami. Do najbardziej znanych należą różnych kształtów i wielkości: kołatki, terkotki, grzechotki. To właśnie dźwięk kołatek i terkotek oznajmiał nadejście oraz koniec Wielkiego Postu. Do narzędzi samobrzmiących zaliczane są różnego rodzaju dzwonki, którymi zaopatrywano bydło, by dźwiękiem sygnalizować pasterzom jego przemieszczanie. Ponadto brzmienie dzwonków i dzwonów oznajmiało ważne wydarzenia, a także alarmowało w czasie zagrożeń. Przez niektórych badaczy, zajmujących się typologią, instrumenty takie jak: akordeon, bandoneon i heligonka zaliczane są również do grupy idiofonów.
Drugą grupę stanowią MEMBRANOFONY czyli instrumenty, których źródłem dźwięku jest napięta, drgająca membrana. Do membranofonów należą najstarsze rodzaje instrumentów na świecie, czyli bębny. Ze względu na sposób, w jaki membrana wprawiana jest w wibrację, dzielone są na: uderzane np.: bęben mały i wielki, kotły, tom-tomy, pocierane – np. bęben obręczowy, burczybas oraz dęte np. mirliton.
Kolejną grupą są CHORDOFONY czyli instrumenty w których źródłem dźwięku są napięte struny pobudzane do drgań palcem lub plektronem, młoteczkiem lub pałeczką, smyczkiem. W polskim instrumentarium największą popularnością wśród chordofonów cieszyły się instrumenty smyczkowe. Etapy ewolucji można zaobserwować na przykładach do dzisiaj zachowanych ich różnorodnych form od łuku muzycznego poprzez gęśle a skończywszy na skrzypcach.
Ostatnią grupę instrumentów tworzą AEROFONY, w których źródłem dźwięku jest drgający słup powietrza zamknięty w przestrzeni rezonansowej, pobudzony do wibracji za pomocą zadęcia. W przypadku tak zwanych aerofonów wolnych (bat), źródłem dźwięku jest powietrze znajdujące się na zewnątrz instrumentu. W grupie aerofonów znajdują się miedzy innymi wabiki, gwizdki będące prosta zabawką dźwiękową wykonywaną przez wiejskie dzieci oraz znane na obszarze całej Polski gwizdki ceramiczne a także różnego rodzaju: rożki, piszczałki, okaryny, trąbki, trąbity, klarnety, dudy itd.
W ludowym muzykowaniu spotykamy się z graniem solowym, muzykowaniem zbiorowym, muzykowaniem w ramach kapeli. Niegdyś kapelę ludową tworzyli muzycy wywodzący się z jednego środowiska a ich repertuar wywodził się z lokalnej tradycji. Skład instrumentalny kapel na przestrzeni lat ulegał zmianom m.in. na wskutek migracji i wędrówek zarobkowych, rozwoju techniki czy też kontaktów kultury miejskiej i wiejskiej. Obecny przykładowy zestaw instrumentów przypisany do kapeli Krakowiaków Zachodnich ustalił się na początku XX w. Jego skład tworzą: skrzypce prym, skrzypce sekund (czasem zdwojony), trąbka, klarnet, heligonka, basy.
Tekst opracowano na podstawie: Aneta I. Oborny. Polskie Instrumenty ludowe. Sport i Turystyka – Muza SA. Warszawa 2015.
Wystawa czasowa: „Instrumenty wiejskich muzykantów”
Miejsce ekspozycji: Dwór z Drogini
Czas ekspozycji: maj – wrzesień 2017 r.
Eksponaty ze zbiorów: Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu oraz zbiorów własnych Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec, a także z kolekcji prywatnej. Archiwalny materiał ilustracyjny został udostępniony przez Muzeum Etnograficzne w Krakowie im. Seweryna Udzieli.
Scenariusz: Agnieszka Oczkowska
Fotografie: Robert Rejdych
Realizacja: Agnieszka Oczkowska
Współpraca: Stanisława Dusza, Piotr Skórkiewicz, Mirosław Grzywnowicz
Kliknij zdjęcie aby zobaczyć galerię