Historia
Osiek jest to wieś, założona w XIII lub na początku XIV wieku. Nazwa wsi, wywodzić się ma od obronnych schronisk z drzewnych pni, zwanych „osiekami”, budowanych na leśnych terenach przygranicznych. Wieś na początku należała do księstwa oświęcimskiego, a w 2 połowie XV wieku stała się królewszczyzną. Od początku XVI wieku, dobra osieckie stanowiły własność prywatną, które posiadali m.in: Bethmanowie-Zeiferci, Bonarowie, Porębscy, Szembekowie, Braniccy. W XVIII wieku, Szembekowie bądź Braniccy wznieśli w Osieku późnobarokowy dwór. W 1784 roku, majątek od Franciszka Branickiego odkupił śląski szlachcic Karol Wacław Larisch. Za czasów rodu Larisch, Osiek należał do najbogatszych posiadłości ziemskich w okolicy Oświęcimia. Karol Wacław Larisch dokonał przebudowy istniejącego późnobarokowego dworu, przekształcając go w klasycystyczny pałac. Za czasów Karola Józefa Larischa ( syna Karola Wacława), prawdopodobnie przed rokiem 1840, doszło do kolejnej przebudowy obiektu. Nastąpiła ona wedle projektu polskiego architekta włoskiego pochodzenia Franciszka Marii Lanciego. W tym samym okresie, zostały również zbudowane być może wedle projektu Franciszka Lanciego, oficyny mieszkalne „ Kasztel” i „Ogrody”. Pałac i dobra w Osieku, były w posiadaniu rodu Larischów do końca XIX wieku. W kolejnych latach majątek należał do rodziny Dunin-Borkowskich, następnie do barona Oskara z Rudna Rudzińskiego herbu Prus III, który doprowadził do rozkwitu pałacu i dóbr osieckich. Po śmierci Oskara Rudzińskiego w 1919 roku, w latach kolejnych aż do wybuchu II wojny światowej, pałacem i dobrami zarządzali jego synowie. Pałac Rudzińskich był miejscem odwiedzanym przez wybitne osobistości, przedstawicieli polskiej elity, m.in: prezydenta Ignacego Mościckiego, marszałka Józefa Piłsudskiego, generała Józefa Hallera czy akwarelistę Juliana Fałata. Po 1945 roku, majątek został upaństwowiony i rozparcelowany. Ród Rudzińskich został zmuszony do opuszczenia pałacu, ponadto wydano im zakaz zbliżania się do posiadłości na odległość 30 km. W roku 1959, w dobrach osieckich ulokowano Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej. W 2009 roku, spadkobierca Maciej Rudziński odzyskał pałac oraz budynki gospodarcze.
Opis
Na terenie Osieka, prawdopodobnie już przed XVII wiekiem, istniał dwór obronny. W 1784 roku, nowy właściciel Karol Wacław Larisch, dokonał przekształcenia dawnego dworu w klasycystyczny pałac. Aktualny kształt pałacu jest rezultatem gruntownej przebudowy za czasów Karola Józefa Larischa ( syna Karola Wacława), wykonanej wedle projektu włoskiego architekta Franciszka Marii Lanciego. Pałac wykonany jest w stylu orientalnym
(mauretańskim), zbudowany jest z cegły, potynkowany, usadowiony na planie prostokąta. Jest obiektem piętrowym, dwukondygnacyjnym ( drugą kondygnację dobudowano w połowie XIX wieku), posiadającym czworoboczną więżę nakrytą cebulastym hełmem. Hełm o podobnym kształcie pokrywa również ryzalit środkowy w elewacji frontowej. Pałac z ryzalitami, z osiemnastoosiową fasadą zwieńczoną arkadową attyką, posiada wąskie okna zamknięte łukami mauretańskimi oraz dobudowane wschodnie skrzydło. Wewnątrz pałacu, ściany i sufity, w całości pokryte są malowidłami i mozaikami w tonacji błękitno- białej, wśród których przeważają motywy geometryczne i roślinne. Stolarka wnętrz – schody, balustrady i drzwi również zdobią motywy orientalne. Wśród barwnych i bogatych motywów zdobniczych, jeszcze do dnia dzisiejszego zachowały się napisy w języku arabskim, między innymi Allah Akbar ( Bóg Wszechmocny). Atrakcją pałacu jest balowa Sala Mauretańska udekorowana arabeskami, do której prowadzi wejście zamknięte łukiem, ozdobione motywem muszli. Pałac otoczony jest parkiem krajobrazowym założonym w XIX wieku, w którym zachowały się m.in: wiekowe lipy, dęby, platanowce oraz tulipanowce. W parku usytuowane są również oficyny mieszkalne, „ Kasztel”, i „ Ogrody”. „Kasztel” to neogotycki budynek, murowany z cegły, potynkowany, piętrowy z wielobocznym ryzalitem, posadowiony na planie przypominającym literę „ L”. W narożniku oficyny znajduje się trójkondygnacyjna baszta z otworami okiennymi zwieńczonymi ostrymi łukami. Oficyna „ Ogrody” jest murowana z cegły, częściowo parterowa i piętrowa, położona na planie wieloboku, posiada czworoboczną wieżę. Na południe od parku znajduje się zabudowa dawnego zespołu folwarcznego.
Rejestr zabytków
Osiek zespół pałacowy – A-389 z dnia 17.11.1972, następnie wpisy rozszerzono – A-278 z 27.02.1978 i A-78 z 7.07.1997. Zabytkowy zespół pałacowy w Osieku składa się z: pałacu, oficyny „Kasztel”, oficyny „Dom Sędziego”, oficyny „Ogrody”, parku.
Bibliografia:
1. T. Śledzikowski, Zespół pałacowo-parkowo-folwarczny w Osieku koło Oświęcimia, „Teki Krakowskie”, T. 3 (1996).
2. A. Hałatek, B. Jania, Osiek. Zarys dziejów, Osiek 2004.
3. Bartczakowa A., Franciszek Maria Lanci 1799-1875, Warszawa 1954.
4. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie, z. 14: Powiat wadowicki, oprac. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 23.
Strona internetowa:
Strona internetowa Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego,
https://dnidziedzictwa.pl/palac-w-osieku/, dostęp 01.09.2020 r.
Strona internetowa Malopolska24.pl
http://www.malopolska24.pl/index.php/2013/11/orientalny-osiek-palac-w-osieku/, dostęp 01.09.2020
Strona internetowa PolskaNiezwykla.pl
http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/6297,osiek-palac-z-tysiaca-i-jednej-nocy.html, dostęp 01.09.2020