Wystawa jest finałem Konkursu Bożonarodzeniowego organizowanego przez Miejski Ośrodek, Kultury, Sportu i Rekreacji w Chrzanowie wspólnie z Chrzanowskim Stowarzyszeniem Folklorystycznym oraz Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec. Celem konkursu i wystawy jest wspieranie rozwoju twórczości, rozwijanie zainteresowań kulturą ludową regionu Krakowiaków Zachodnich. W tegorocznej edycji uczestnicy wykonali między innymi: ozdoby choinkowe, łańcuchy, światy, pająki, maski i akcesoria kolędnicze (turonia i kobyłkę) .
Święta to czas niezwykły, który odmienia i dzieli czas zwyczajności. Przedmioty, którymi przyzdabiano mieszkania w czasie świąt oprócz walorów estetycznych miały przede wszystkim znaczenie symboliczne. Uroczysty charakter świąt wymagał oprawy podkreślającej niezwykłość i niecodzienność tego czasu. Obecnie nieodzownym elementem wystroju naszych domów jest drzewko – choinka, która pierwsze pojawiło się w szlacheckich i mieszczańskich domach w wieku XIX. Z czasem ten zwyczaj rozpowszechnił wśród pozostałej ludności.
Symbolika ozdób choinkowych, jak i samego drzewka, ma swe korzenie w tradycji ludowej, częściowo wyrosłej też na gruncie biblijnym:
Gwiazda Betlejemska, którą umieszczano na szczycie drzewka od ubiegłego wieku, miała pomagać w powrotach do domu z dalekich stron.
Oświetlenie choinki broniło dostępu złym mocom, a także miało odwrócić nieżyczliwe spojrzenia ludzi (zły urok). W chrześcijańskiej symbolice religijnej wskazywało natomiast na Chrystusa, który według tych wierzeń miał być światłem dla pogan.
Jabłka zawieszane na gałązkach symbolizowały biblijny owoc, którym kuszeni byli Adam i Ewa. Później zastąpiono je małymi rajskimi jabłuszkami. Pierwotnie zapewnić miały zdrowie i urodę.
Orzechy, zawijane w sreberka nieść miały dobrobyt i siłę.
Papierowe łańcuchy przypominały o zniewoleniu grzechem, ale np. w okresach rozbiorów miały wymowę politycznych okowów. Zaś w ludowej tradycji niektórych regionów Polski uważano, że łańcuchy wzmacniają rodzinne więzi oraz chronią dom przed kłopotami.
Dzwonki oznaczają dobre nowiny i radosne wydarzenia.
Anioły mają opiekować się domem.
Samo żywe drzewko stało się w chrześcijaństwie symbolem Chrystusa jako źródła życia.
Oprócz drzewka czy sadu (podłaźniczki) szczególnym elementem zdobniczym, który był spotykany wyłącznie w Polsce były ozdoby z opłatków. Światy, misternie wykonane z opłatków klejonych śliną w wymyślne bryły umieszczane były na belkach pułapu, jako samodzielne ozdoby lub stanowiły element dekoracji podłaźniczki lub drzewka. Symbolizowały one pojednanie, wspólnotę, braterstwo i miłość, miały zapewnić domowi spokój, szczęście i błogosławieństwo Boże. Kolejną ozdobą wykonywaną przez panny oraz gospodynie, które chciały przystroić swoje izby na Święta Bożego Narodzenia były pająki. Stanowiły symbol płodności i urodzaju oraz szczęścia w nowym roku. Pierwotnie wykonywane z surowców dostępnych zimą: słomy, fasoli, grochu, włóczki, nici, piór, wydmuszek jaj i postrzępionego płótna, od końca XIX wieku dekorowane kolorowymi ozdobami z bibuły i papieru w formie kwiatów, kul, gwiazdek, harmonijek, jeżyków i strzępiastych tasiemek. Ich fantazyjne kompozycje nawiązywały kształtem do kolczastej kuli, kryształów, żyrandola, czy wielowarstwowych instalacji przestrzennych z tarcz.
Ze świętami Bożego Narodzenia związane były odwiedziny kolędników, których obecność przynosiła szczęście. W naszym regionie występowały różne formy kolędowania, z których najbardziej znane to Herody, kolędnicy z szopką i z gwiazdą. Kolędnicy wyposażeni byli w widowiskowe kostiumy oraz akcesoria kolędnicze wśród nich maski, szopki kozy, turonie, kobyłki.
Istotny jest przekaz umiejętności wykonywania zarówno tradycyjnych ozdób czy regionalnych akcesoriów, dlatego dziękujemy wszystkim, którzy poświęcili czas i wzięli udział w konkursie.
Wesołych Świąt!
Wystawa czasowa: 16.12.2020 – 02.02.2021.
