W tym dniu, w kościele katolickim odbywa się nabożeństwo podczas którego ksiądz posypuje głowy wiernych popiołem ( zgodnie z tradycją: pochodzącym ze spalonych, ubiegłorocznych palm wielkanocnych). Wypowiada przy tym słowa: „Pamiętaj człowiecze, żeś jest proch i w proch się obrócisz” lub „Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz”.
Rytualne posypywanie głowy popiołem jest m.in: znakiem pokuty i żalu za grzechy, symbolicznym przyłączeniem do rodzinnej wspólnoty żywych i umarłych, wezwaniem i gotowością do przemian i wewnętrznego nawrócenia.
Środa Popielcowa zwana jest też „ Wstępną Środą” na znak, że rozpoczyna ona Wielki Post, będący czasem skupienia, refleksji oraz wzmożonej pobożności.
Był to okres, w którym obowiązywał szereg zakazów i nakazów. Głównie dotyczyły one powstrzymywania się od wszelakich zabaw i uciech. W związku z tym: nie zawierano w tym czasie związków małżeńskich, nie organizowano wesel czy potańcówek, nie śpiewano wesołych pieśni. W karczmach kończono zapustne zabawy, zakazywano gry na instrumentach, wręcz zamierało życie towarzyskie. Ograniczano spożywanie alkoholu, czy też palenie tytoniu.
W okresie Wielkiego Postu obowiązywała wstrzemięźliwość od tłuszczu zwierzęcego, mięsa i mleka. Podstawowym pokarmem były postne ziemniaki, kiszona kapusta, kasza jęczmienna, oraz zachowane jeszcze i zgromadzone na jesieni grzyby, owoce i warzywa. Gotowano głównie na serwatce, dania maszczono olejem ( unikając mleka i omasty mięsnej). We wszystkie środy, piątki i soboty, prócz jakościowego obowiązywał także post ilościowy.
Powszechnie, w tym czasie gospodynie czyściły i wyparzały garnki, w których uprzednio gotowały mięso czy topiły tłuszcze. Garnki myto, aby nie pozostawała w nich ani odrobina tłuszczu, nie były one też nigdy używane podczas wielkiego postu.
Rygorystyczny i surowy post traktowano bardzo gorliwie. Wszelkie odstępstwa czy łamanie zasad wielkopostnych było uznawane za wielki grzech. Z biegiem lat, od II połowy XX wieku, owe rygory wielkopostne zaczęły stopniowo słabnąć, ograniczając się głównie do zakazu organizowania w tym czasie zabaw i potańcówek, oraz powstrzymywania się od spożywania dań mięsnych w Środę Popielcową i w Wielki Piątek.
Opracowanie: Izabela Jarczyk